По „убавиот“ летен викенд поминат во село во посета на пријатели со неговата сопруга Ина, новинарот Ихар Карнеи бил расположен кога отишол на шопинг еден понеделник наутро пред две години.
Тој не стигнал далеку. Неколку секунди откако го напуштил станот, видел сенка на скалите - и му се приближил офицер од КГБ, како што сè уште се нарекува главната агенција за домашна безбедност во Белорусија речиси 35 години по распадот на Советскиот Сојуз.
„Се покажа дека имало заседа кај депонијата за ѓубре“, вели Карни во интервју за Радио Слободна Европа
„И тој само ми покажа едно мало парче хартија, ми го пикна под нос и рече „ајде да се вратиме внатре. Имам прашања за тебе и ќе направиме претрес.“
По интензивно претресување на неговиот стан од страна на неколку припадници на КГБ, Карнеи бил одведен.
„Дури и се сеќавам каква кошула носеше. И мислев дека мора да го задржиме овој момент во нашите глави, бидејќи не знаевме колку долго Ихар ќе биде отсутен. Подоцна, истражителот се јави и рече дека е притворен 10 дена“, се сеќава Ина, неговата сопруга.
Всушност, Карнеи беше отсутен речиси две години, држен во затвори и казнено-поправни установи низ Белорусија - поголемиот дел од времето во преполни ќелии или во исцрпувачки самици - пред да биде ослободен минатиот месец и однесен во Литванија како дел од одлуката за ослободување на 14 затвореници на авторитарниот лидер Александар Лукашенко, со посредство на САД.
Карнеи, кој работи за Радио Слободна Европа повеќе од 20 години, е еден од илјадниците Белоруси кои се затворени по она што групите за човекови права го нарекуваат политички мотивирани обвиненија, откако Лукашенко, кој не толерираше никакво несогласување за време на неговото 31-годишно владеење, го засили веќе немилосрдното ограничување на основните слободи по изборите во 2020 година за кои милиони велат дека ги украл.
Видете и ова: Белорусија ослободи 14 затвореници меѓу кои и опозиционерот Цихануски и новинарот Карнеи„Нехумани услови“
Страдањето на Карни ја нагласува атмосферата на угнетување и неправда за која противниците и активистите велат дека преовладува во Белорусија.
Се започна со престој во Акрестина, озлогласен притворен центар во Минск каде што „условите се едноставно нехумани“, вели Карнеи.
Тој бил сместен во ќелија помала од 6 квадратни метри, и „таму ставиле 10 луѓе. Имавме во просек 10, а момците рекоа дека некои имале и повеќе“, рече тој.
„Само стоиш во тој преполн автобус. И така продолжува пет, 10, 12 дена - сè продолжува и продолжува.“
Чуварите ги буделе затворениците двапати навечер за прозивка, во 2 часот наутро и во 4 часот наутро, вели тој, додавајќи дека „физички е тешко да се стане бидејќи луѓето се збиени како луди и тешко е да се отплеткаат“.
Затворениците се редеа за да вршат нужда пред своите цимери, рече Карнеи. Оброците беа брзи и стресни, при што 1500 луѓе поминуваа низ мензата за помалку од еден час среде „огромни толпи“, раскажува тој.
„Ова е главното оружје на секој затвореник“, рече тој, држејќи груба алуминиумска лажица што ја спасил од времето зад решетки.
„Ако го изгубиш, ќе бидеш гладен. Го носиш во џеб дење и ноќе - нешто што ти помага да преживееш.“
Во август 2023 година, еден месец по неговото апсење, Карни дознал дека случајот против него е поврзан со неговата поврзаност со Белоруското здружение на новинари, кое КГБ го означило како екстремистичка група претходно истата година.
Тој беше осуден за учество во екстремистичка група на три години затвор во март 2024 година, а казната му беше продолжена за 10 месеци во декември.
Еден од главните докази против него беше изјавата што ја потпишал во 1997 година, во која побарал од неодамна формираното Белоруско здружение на новинари да го прими за член. Тоа е детаљ што му бил донекаде апсурден.
„Господа, помина четврт век, сè беше во ред многу години: Здружението на новинари беше регистрирано, беше активно, не се мешаше во ништо. Никој претходно не беше ни заинтересиран за тоа“, вели педесет и седумгодишниот Карнеи.
Во секој случај, вели тој, за време на неговото судење и престојот во затвор, обвинителите и затворските чувари не се фокусирале на новинарската група, туку на неговата работа за РСЕ, чиј белоруски сервис е локално познат како Свабода - белорускиот збор за слобода.
„Слободата секогаш се споменуваше и тоа беше тежок факт за мене“, вели тој, наведувајќи дека бил издвоен поради лажното тврдење на државата - „дека тоа значи дека се продал себеси одамна, дека не ја следам својата волја, туку волјата што ми била наметната“.
Видете и ова: Новинарот на РСЕ, Андреј Кузнечик, ослободен по повеќе од три години затвор во БелорусијаПо Акрестина, Карнеи бил испратен во затвор во источниот град Шклоу. Во феномен што датира од советската ера, на затворениците осудени за „политички“ злосторства, за разлика тие осудени за насилни или финансиски злосторства, честопати им биле одземени основни привилегии како што се средби или дури и контакт со роднини, користење на затворската библиотека, спортски терени или опрема за вежбање.
„Ако си верник, не можеш да одиш во црква“, вели Карни, додека осудените „убијци, бунтовници и измамници“ имаат пристап до овие активности.
Исто така, затворениците кои се спротивставуваат на владата беа ставени во компромитирачка позиција кога се свиреше националната химна на почетокот и на крајот од денот. Им се заканувале со казна или продолжено затворање во самица ако не ги држат рацете на срцето додека таа била пуштана.
„Исклучително тешка“ атмосфера
Карнеи подоцна бил префрлен во затвор со максимална безбедност во југоисточниот град Мазир. Поради својата дотраена инфраструктура, затворот Шклоу изгледал „како Лас Вегас“ во споредба со претходниот затвор, но атмосферата во Шклоу била исклучително тешка, вели тој.
Помали случаи на перципирана непослушност биле казнувани со самица или ќелија во која можеа да се сместат повеќе затвореници и построги ограничувања од вообичаеното.
Карнеи се соочил со особено суров третман од заменик-управникот, кого го препознал од судењето. Затворскиот чувар бил еден од 22-та сведоци на обвинителството, рече тој.
Ихар и Ина Карнеи и нивните четири ќерки се меѓу многуте Белоруси кои ја напуштија земјата по изборите во 2020 година, вклучувајќи многумина кои избегаа од страв од кривично гонење или полошо. Повеќе од 65000 луѓе се уапсени од тие избори, а многумина пријавиле дека биле злоупотребени или мачени од страна на владини претставници.
Во јануари, неколку месеци пред неговото ослободување, Карни стана третиот затворен сегашен или поранешен новинар на РСЕ кој беше принуден да се појави на државната телевизија во она што тој го нарече „пропаганден филм за КГБ“.
Филмовите, во кои новинарите се обвинети за обид „да ја запалат Белорусија“, беа емитувани на државната телевизија пред претседателските избори во јануари 2025 година.
„Носот речиси ми се замрзна“ за време на снимањето на програмата, кое „траеше долго време“ по влажно и студено време, рече Карнеи, кој ја доведе во прашање пропагандната вредност на видеото.
„На секој идиот треба да му биде јасно дека овие луѓе се под притисок - дека ова не е вистина“, рече тој.
Лукашенко освои седми мандат на изборите во јануари, кои неговите противници во странство и многу западни влади ги окарактеризираа како измама.
И покрај низата ослободувања во последните месеци, вкупно 1175 лица кои групата за човекови права „Вјасна“ ги сметаше за политички затвореници, беа зад решетки во Белорусија од 1 јули.
Еден од нив е Ихар Лосик, новинар на РСЕ, кој беше уапсен пред нешто повеќе од пет години. Освен што се појави пред камерите за една од пропагандните емисии во јануари, за Лосик не се знае ништо околу две години.