Започна со повици за одговорност за смртта на 16 лица во Нови Сад. Продолжи со барање за распишување вонредни избори, борба против корупцијата и ослободување на уапсените активисти. Кулминираше со повици за територијален интегритет на Србија.
За седум месеци, протестите што ги повикаа студентите во Србија се чини дека го сменија својот фокус, според соговорниците на Радио Слободна Европа.
„Ги видовме тие изјави, видовме дека никој не ja спомена настрешницата, дека никој не ги спомена убиените во Нови Сад, дека се претвори во четничка оргија, повици за Косово. Всушност, тоа е репертоарот што Вучиќ веќе го користи“, вели колумнистот Драган Бурсаќ.
Собирот на плоштадот Славија на 28 јуни започна со 16-минутно молчење во спомен на 16-те лица кои загинаа при падот на настрешницата на реконструираната Железничка станица во Нови Сад. Тој настан беше повод за двомесечната студентска блокада на факултетот и протестите низ цела Србија.
Меѓу говорите што следеа беше и студентка кој им рече на толпата дека „корупцијата е суштината на целиот режим во Србија“.
„Прашање е на денот кога трагедијата во Нови Сад ќе се повтори на друго место. Одговорноста за тие жртви не ја носи природата или случајноста, туку системот што поставил соодветни, а не стручни луѓе на секое ниво на власт“, рече таа.
Спротивно на инсистирањето на организаторите на протестите против корупцијата, говорите беа доминирани од националистички наративи.
Од сцената на плоштадот Славија, меѓу другото, беа слушнати пораките на универзитетскиот професор Мило Ломпар, познат по своите десничарски ставови, кој рече дека во Уставот на Србија „Косово и Метохија е „неотуѓив“ дел од Србија“, тој исто така ја спомена одбраната на суверенитетот на Република Српска, српскиот народ во Црна Гора, српските национални права во Хрватска и Северна Македонија.
Косово беше вклучено како дел од Србија во преамбулата на Уставот во 2006 година. Две години подоцна, Косово прогласи независност, но Србија сè уште го смета Косово за своја автономна покраина.
А еден од претставниците на студентите во блокадата, кој ја прочита програмата на студентското движење, зборуваше за „почитување на суверенитетот и територијалниот интегритет на Србија, Уставот, воената неутралност и заштитата на српскиот народ во Косово и Метохија и во регионот“.
„Ова не е вистинската насока“
Социологот и политички аналитичар од Приштина, Артан Мухаџири, вели дека не очекувал таков „пресврт“ во студентските протести, имајќи предвид дека тие се сметале за „храбар, креативен и ветувачки пристап на критички размислувачки делови од српското општество против авторитарното водство на Александар Вучиќ“.
„Ова не е вистинската насока, бидејќи најголемата услуга на студентските протести за луѓето би била зајакнување на социо-културното лекување, соочување со вистината, толкување на минатото и помагање за влегување во фазата на политички неореализам“, вели тој за Радио Слободна Европа.
Мухаџири истакнува дека конфликтите на територијата на поранешна Југославија покажале „длабоки последици од псевдонационалните деструктивни политики“ и дека морална обврска на помладите генерации е да направат „историски прекин со негативните трендови“.
Сепак, тој додава дека овој пресврт може да се разбере и како обид на студентите да го освојат дел од електоратот, кој е „склоен кон популистички пораки“.
„Значи, еден вид средна точка помеѓу две крајности: манипулативните бајки на Вучиќ и бруталната вистина за Косово“.
„Студентите направија грешка“
Сепак, идеологијата, во овој случај „националистичката идеологија на Александар Вучиќ, не може да биде поразена од национализмот“, предупредува професорот Енвер Казаз од Филозофскиот факултет во Сараево.
„Студентите направија грешка кога почнаа да крадат симболичен капитал од г-дин Вучиќ.“
Колумнистот Драган Бурсаќ исто така смета дека ова е погрешен потег.
„Катастрофална грешка е да се следи Вучиќ со методите на Вучиќ, тоа е веќе осудено на пораз“, вели Бурсаќ.
Тој додава дека сега прогресивните луѓе се откажуваат и дека сè се претворило во еден вид „литија“.
„Луѓето отидоа на нешто што нема никаква врска со протестите, освен ако тоа не е нивната цел, но ако тоа е нивната цел, тогаш се осудени на пропаст од самиот почеток.“
Но, имајќи ја предвид децениската националистичка политика, развојот на ситуацијата не е изненадувачки, според Нихад Омеровиќ, член на Комитетот за надворешни работи на Парламентот на БиХ и претставник на партијата „Народ и правда“.
„За жал, тоа останало врежано во свеста на младите генерации, сега еве ги студентите, на начин на кој видовме дека во последниот бран протести владата на Србија доби партнер или ривал во трката, под наводници, кој ќе биде поголем борец за српството и секако во трката, кога станува збор за надворешна политика да се бори за правата на Србите, без разлика каде живеат, и секако мислејќи на територијата на Косово и територијата на Босна и Херцеговина.“
Сепак, вели тој, не очекувал такво свртување кон десно од почетните либерални ставови на студентската организација.
Од друга страна, за некои како Милан Петковиќ, претставник во Претставничкиот дом на БиХ од партијата Обединета Српска, ова не беа студентски протести, туку протести на опозицијата.
„Ако се студентски протести, тие мора да бидат протести насочени кон студентските барања, а не пораки што се однесуваат на други теми. Очигледно, тука имаме целосна размена на тези и тука некој едноставно ги искористи овие студенти за да оствари некои од неговите други лични интереси.“
Националистички импулси
Протестот на Видовден во Белград ги разоткри националистичките и шовинистичките импулси во рамките на студентското движење, и покрај нивните претходни прогресивни ветувања, според Душан Пајовиќ, политички аналитичар од Подгорица.
„Кога започнаа протестите, левичарската и граѓанската јавност во Црна Гора им дадоа целосна поддршка, верувајќи дека анархистичките методи го оневозможуваат свртувањето кон великосрпскиот национализам. Верувавме дека ако студентите се водат од демократијата, не можат да го достигнат великосрпскиот нацизам“, вели Пајовиќ.
Сепак, како што вели тој, симболот на крвавата рака бил заменет со знамиња со зборовите „Нема предавање“, а приказната за ужасниот злостор под крошна со наративот за предавството на Косово.
„Сега, според шаблонот на хегемонската матрица, ниту Босна и Херцеговина ниту Црна Гора не се заобиколени.“
Според него, станало очигледно дека, покрај проблемите со внатрешната политика на Вучиќ, дел од студентите се налутиле и на неговата надворешна политика.
„Но, не поради она што го мислевме - директно мешање и злоупотреба на околните држави, туку затоа што, според нив, тој не го прави тоа доволно“.
„Аполитичноста го потресе Вучиќ“
На 28 јуни, на националниот празник Видовден, во центарот на Белград се одржаа два протеста. Едниот беше организиран од студенти кои ги блокираат факултетите низ целата земја од ноември 2024 година и бараат предвремени избори. Други граѓани кои, како што велат, го поддржуваат претседателот на Србија, Александар Вучиќ.
Според прелиминарната проценка на Архивата на јавни собири, на протестот свикан од студентите се собрале 140.000 луѓе, додека Министерството за внатрешни работи на Србија вели дека имало 36.000 луѓе.
Во текот на седум месеци, десетици илјади студенти и жители низ цела Србија учествуваа во протестите. Меѓу барањата беа распишување вонредни парламентарни избори и отстранување на кампот од центарот на градот, кој го поставија студенти кои се противат на блокадите на факултетите.
Сепак, студентите, како и другите што им се придружија, беа хетерогена група луѓе. Како што забележува професорот Казаз, имаше луѓе од крајната десница до крајната левица. Во такви рамки, тешко е да се воспостави идеологијата како „кохезивен фактор“.
„Студентите долго време беа аполитични, а со својата аполитичност успеаја да го поколебаат Вучиќ. Сега кога влегоа во идеолошкото поле, работите се многу неизвесни“, вели Казаз.
„Тие, борејќи се со Вучиќ на негова територија, директно ја легитимираат националистичката идеологија, и мислам дека ова е голема грешка и дека беше потребно да се собори Вучиќ со либерална и левичарска идеологија“.
