Соединетите Американски Држави се загрижени поради извештаите за соработка меѓу Универзитетот во Црна Гора (UCG) и Националниот центар за суперкомпјутери во Кина, изјави Стејт департментот за Радио Слободна Европа РСЕ).
„Оваа институција ја води Националниот универзитет за одбранбена технологија на Кина, кој е под санкции на Министерството за трговија на САД“, се наведува во одговорот за РСЕ.
Државниот универзитет на 18 јули, потпиша Меморандум за соработка со овој центар во областите на криптографијата, вештачката интелигенција (ВИ) и сајбер безбедноста.
Вашингтон забележува дека Црна Гора е сојузник на НАТО и лидер во градењето регионални сајбер капацитети.
„Нејзините партнерства во чувствителни области како што се ВИ и сајбер безбедноста треба да бидат усогласени со заедничките безбедносни приоритети на НАТО и да се избегнува овозможување или соработка со субјекти поврзани со напорите за модернизација на кинеската војска“.
Тие додаваат дека е важно „академските и истражувачките институции да усвојат силни безбедносни мерки, вклучително, но не ограничувајќи се на, проверка на нивната потенцијална соработка и врски со субјекти од интерес“.
Патем, потписникот на Меморандумот, ректорот на УКГ, Владимир Божовиќ, докторирал во Соединетите Американски Држави во областа на математиката и криптографијата, науката за методите и принципите на енкрипција.
За време на студиите, тој работел и како истражувач во Центарот за криптологија и информациска безбедност (CCIS).
Ректорската управа не одговори на прашањата на РСЕ дали сметаат дека е проблематично што меморандумот е потпишан со компанија под санкции, со оглед на тоа што Црна Гора е членка на НАТО и седиште на Регионалниот центар за сајбер-способности.
Патем, ова не е единствената кинеска компанија или институција со која Универзитетот во Црна Гора ја зајакнува соработката, а е под санкции на САД.
Соработка со кинески ИТ компании
Имено, делегација од Универзитетот во Црна Гора предводена од ректорот Божовиќ ја посети Кина во декември минатата година, каде што, покрај локалните универзитети, ги посети и „Алибаба Клауд“ и „Хиквижн“.
Како што објави Универзитетот, тие ги претставија своите производи во областа на cloud технологијата и вештачката интелигенција. „Алибаба Клауд “ е најголемата компанија во оваа област во Азија и четврта во светот.
Втората компанија, „Хиквижн“ која во соопштението на Унивезритетот е наречена глобален лидер во видео надзорот, е на црната листа за трговија од 2019 година и под санкции од 2021 година, а нивната опрема е вклучена на листата на оние што претставуваат ризик за националната безбедност на САД.
Дополнително, Европскиот парламент ги отстрани нивните камери во 2021 година, а неколку европски земји ја забранија употребата на нивната опрема во државната администрација.
Компанијата во тоа време изјави дека нејзините камери „се во согласност со важечките правила и прописи на земјите во кои работиме и подлежат на строги безбедносни барања“.
Црна Гора - регионален центар за сајбер капацитети
Патем, во истиот месец кога делегацијата на UCG беше во Кина, во Универзитетскиот комплекс беше отворен Регионалниот центар за сајбер можности (WB3C).
Основањето на Центарот беше иницирано од Франција и Словенија, членки на Европската Унија и НАТО.
„Во ерата кога сајбер заканите стануваат сè пософистицирани и присутни, императив е да го опремиме овој регион со потребните алатки за ефикасно справување со овие предизвици“, рече словенечката вицепремиерка Тања Фајон на отворањето.
Имено, словенечки, француски и експерти од регионот учествуваат во спроведување обуки во три области - сајбер безбедност, сајбер криминал и сајбер дипломатија.
Така, Центарот, меѓу другото, организира едногодишна обука во областа на дигиталната форензика за полициски истражители.
Универзитетот во Црна Гора нагласува дека тие одиграле клучна улога во донесувањето одлука седиштето на Регионален центар за сајбер можности да биде во Црна Гора.
Пред да бидат готови сопствените објекти, WB3C спроведе обуки во просториите на Ректоратот на Универзитетот во Црна Гора.
Словенечкото Министерство за надворешни работи одби да коментира за меморандумот меѓу Универзитетот во Црна Гора и кинескиот центар, додека француската амбасада не одговори на барањето на РСЕ.
Усогласеност со санкциите на ЕУ
Покрај земјите-членки како што се Словенија и Франција, Црна Гора е поддржана во областа на сајбер безбедноста и од самата ЕУ.
Европската комисија (ЕК) претходно објави дека Црна Гора ја поставила сајбер безбедноста како приоритет за 2023 година. Една година претходно, црногорската државна ИТ инфраструктура беше цел на големи сајбер напади.
Според извештајот на ЕК за 2024 година, Црна Гора постигнала значителен напредок во спречувањето и борбата против сајбер криминалот, вклучително и две обвиненија од страна на Специјалното обвинителство во оваа област.
Приклучувањето на Црна Гора кон санкциите на Советот на Европа поради сајбер напади што ја загрозуваат ЕУ, исто така, се наведува како позитивен чекор. Меѓу санкционираните се и кинески државјани и компании.
Со цел да ја поддржи сајбер безбедноста на Црна Гора, претседателката на ЕК, Урсула фон дер Лајен, го отвори Центарот за владини безбедносни операции во Подгорица во октомври 2024 година, кој исто така беше финансиран од средства на ЕУ.
Црна Гора е исто така членка на Центарот за извонредност на НАТО за соработка во сајбер одбраната, чие седиште е во Талин, Естонија.
Европската комисија и НАТО не одговорија на барањето на РСЕ за коментар за соработката на црногорскиот државен универзитет со кинеските компании кои се под санкции на САД.
Универзитетот одговори на прашањата на РСЕ со автоматски одговор на нивната е-пошта дека се на одмор до втората половина на август.
РСЕ испрати прашања до две министерства во Владата на Црна Гора - Министерството за образование, кое е одговорно за работата на Универзитетот, и Министерството за јавна администрација, кое е одговорно за безбедноста на информациите. Добивме одговор само од Министерството за јавна администрација.
Соработката треба да се разгледува низ призмата на безбедносните ризици
Министерството нема институционална надлежност над државниот универзитет, но внимателно ги следи сите феномени што можат да имаат безбедносно или стратешко влијание врз дигиталниот простор на Црна Гора, изјави за РСЕ помошникот министер Душан Половиќ.
Тој е задолжен за безбедноста на информациите во Министерството за јавна администрација.
„Во овој контекст, секоја соработка - особено во чувствителни области како што се сајбер безбедноста и вештачката интелигенција (ВИ) - мора да се разгледува низ призмата на потенцијалните безбедносни ризици и стратешкото усогласување со приоритетите на надворешната политика на Црна Гора“, рече Половиќ.
Црна Гора, истакнува тој, како членка на НАТО и кандидат за членство во ЕУ, е јасно посветена на соработка со сојузниците и партнерите кои ги делат демократските вредности, стандарди и принципи во областа на сајбер безбедноста и вештачката интелигенција.
Тој нагласи дека НАТО ја третира сајбер безбедноста како дел од националната безбедност, што е наведено и во Член 5, кој предвидува колективна одбрана во случај на напад врз членка.
Половиќ ја истакнува претпазливоста потребна при воспоставување меѓународни партнерства во областа на вештачката интелигенција, поради нејзината применливост во одбраната, обработката на чувствителни податоци, можното влијание врз човековите права...
„Затоа, очекувам сите надлежни институции да ги земат предвид можните последици за националните интереси и дигиталната безбедност на државата при воспоставувањето на овие видови соработка.“
Тој додава дека Црна Гора го регулирала ограничувањето на набавката и користењето на опрема од одреден производител за која се смета дека има штетни последици за националната безбедност преку Законот за електронски комуникации.
Црна Гора моментално работи на развој на Стратегија за вештачка интелигенција, која ќе биде потпомогната од САД.
