Украина и Молдавија се подготвени да направат голем симболичен чекор кон членство во Европската Унија со приклучување кон режимот за мобилни телефони на ЕУ „зборувајте како да сте дома“ ("roam like at home"-RLAH) на 1 јануари 2026 година.
RLAH или една од попопуларните политики на ЕУ откако беше воведена во 2017 година, им овозможува на луѓето кои имаат мобилен договор во една земја-членка на ЕУ да им се наплаќаат домашни тарифи за повици, текстуални пораки и податоци кога посетуваат друга земја во блокот.
RLAH се применува и во другите земји кои не се членки на ЕУ од Европската економска зона - Исланд, Лихтенштајн, Норвешка - како и во други држави во кои некои телекомуникациски оператори одлучија да се усогласат со законодавството на ЕУ, како што е Обединетото Кралство.
Но, овој потег е прв пат Брисел да ги покани земјите-кандидатки за ЕУ да се приклучат на овој дел од нејзиниот единствен пазар.
Што значи тоа за Украина?
За Украина, овој потег не е сосема неочекуван, ниту е нешто сосема ново.
Кога се случи целосната инвазија на Украина во 2022 година, операторите на блокот, во соработка со неколку украински колеги, постигнаа договор со кој им се дозволува на украинските бегалци во ЕУ да имаат корист од бесплатен роаминг или многу ниски цени додека ги користат своите украински мобилни телефони.
Оваа придобивка беше продолжена во бројни наврати од страна на ЕУ, неодамна во јули минатата година преку гласање поддржано од квалификувано мнозинство (55 проценти од земјите-членки сочинуваат 65 проценти од вкупното население на ЕУ).
Всушност, дипломатите на ЕУ ја опишаа оваа мерка како една од најлесните за договор меѓу земјите, за разлика од другите политики поврзани со Украина, како што е отстранувањето на трговските бариери за украинските стоки што влегуваат во земјите од Унијата.
Украина сега ќе стане постојана членка на режимот RLAH, а конечната одлука се очекува од другите членови во јули. Се очекува да се договори преоден период до 1 јануари 2026 година, за да се осигури дека сè ќе оди непречено. Во текот на тој преоден период, конечно продолжување на привремената одредба за роаминг како дома, исто така, ќе се договори во јули.
Молдавија, за која се очекува да ѝ се придружи на Украина во областа RLAH до почетокот на следната година, не ги ужива истите привремени мерки за роаминг како Украинците во ЕУ, но од минатата година молдавските и операторите од ЕУ постепено и доброволно ги намалуваат телекомуникациските трошоци.
Како Украина и Молдавија се приклучуваат кон RLAH?
Украина и Молдавија можат да се приклучат кон RLAH поради отворањето на договорот за асоцијација што двете земји го склучија со ЕУ во изминатата деценија.
Овие договори предвидуваат таканаречен „взаемен третман на внатрешниот пазар“ за производ или услуга како што е роамингот. Ова значи дека ако Киев и/или Кишињев се придржуваат кон целото законодавство на ЕУ за тој производ или услуга и ЕУ е задоволна од спроведувањето на законите, тие ќе бидат дел од внатрешниот пазар на ЕУ во таа специфична област.
Земјите кандидати за ЕУ во Западен Балкан (Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Црна Гора, Северна Македонија и Србија) го немаат ова во нивните соодветни договори за асоцијација со Брисел, бидејќи тие беа потпишани многу порано од оние за источните соседи на ЕУ.
Наместо тоа, шесте балкански земји создадоа специфична политика „роаминг како дома“ меѓу себе со цел постепено намалување на тарифите во однос на ЕУ.
Од минатата година и Украина и Молдавија воведоа различни закони на ЕУ за роаминг и телекомуникации. Некои се однесуваат на технички стандарди, мрежи и цени, додека други закони се однесуваат на практични работи како што е бројот на предаватели.
Украинскиот парламент го усвои конечниот неопходен закон во овој поглед во април, а Европската комисија го доби конечното известување дека сите закони се објавени на 6 јуни. Наскоро ќе им препорача на земјите-членки на ЕУ да гласаат за целосно приклучување на Киев.
Молдавија, од друга страна, е неколку недели зад Украина, но комисијата се надева дека ќе биде известена за сите потребни законски измени до крајот на овој месец.
Иако овие мерки генерално се позитивни за потрошувачите, нема сомнение дека и молдавските и украинските мобилни оператори ќе загубат финансиски, исто како што направија операторите на ЕУ кога првпат беше воведен RLAH. И додека промените беа постепени, операторите веројатно ќе ги компензираат своите загуби со зголемување на цените за потрошувачите во други области.
Исто така, ќе има прашања околу тоа која територија политиката RLAH всушност ја опфаќа кога станува збор за Молдавија и Украина.
Молдавскиот Приднестровие треба да биде покриен, а може да има и делови од Донбас, окупиран од Русија, каде што ќе работи, но Киев изгуби многу предаватели поради борбите, а Крим кој е анектиран од Русија во 2014 година - сега е целосно покриен со руската телекомуникациска мрежа.
